درباره امام حسن(ع) کتاب‌ها و مقالات بسیاری منتشر شده است. بیش از ۱۳۰ کتاب چاپی و خطی به زبان‌های فارسی، عربی، ترکی و اردو در کتاب شناسی آن حضرت وجود دارد. به مناسبت سالروز شهادت امام حسن مجتبی(ع) کتاب شناسی توصیفی 9 اثر پژوهشی تازه در موضوعات تاریخ تحلیلی و سیره شناسی آن حضرت به ترتیب زمان انتشار آورده می شود.

تحیلی از زندگانی سیاسی امام حسن مجتبی(ع) سیدجعفر مرتضی عاملی، ترجمه محمد سپهری‌، بوستان کتاب، قم، چاپ نهم، 1403ش، ۲۵۶ صفحه.

این کتاب ترجمه فارسی الحیاة السیاسیة للإمام الحسن(ع) تألیف علامه جعفر مرتضی عاملی (1364- 1441ق) است. نویسنده در این اثر با دیدی محققانه به تجزیه و تحلیل وقایعی همّت گمارده است که به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم با زندگانی امام حسن (ع) ارتباط دارند و در مواردی مثل داستان مباهله و بیعت رضوان، آن حضرت نقش فعالی در تکوین آن برعهده داشته است. مؤلف زندگانی سیاسی آن حضرت را به‌طور دقیق تجزیه و تحلیل کرده است. تنها به بررسی و تحلیل زندگانی سیاسی حضرت مجتبی (ع) در روزگار رسول اکرم (ص) و خلفای سه‌گانه می‌پردازد و حرفی درباره زندگانی آن حضرت در روزگار خلافت امیرالمؤمنین (ع) و دوران امامت خود آن حضرت (ع) نزده است. در کنار بیان شیوای مؤلف و ایجاد ارتباط مناسب بین مطالب، تتبع فراوان او و کشف نکات مهم از لابه‌لای منابع، اطلاعات فراوان و نتایج ارزشمندی به دست می‌دهد.

کتاب دارای مقدمه مترجم، پیشگفتار مؤلف و سه فصل است. فصل اول کتاب باعنوان «زندگانی سیاسی امام حسن(ع) در عهد رسول خدا(ص)»، بیش از آنکه رنگ یک نوشته تاریخی داشته باشد، با بیانی تأثیرگذار به تحکیم اعتقادات شیعه پیرامون امامت امام حسن(ع)، جایگاه او و دفاع از وی بااستفاده از حدیث، تاریخ و تفسیر پرداخته است. فصل دوم باعنوان «زندگانی سیاسی امام حسن(ع) در عهد شیخین»، از غصب فدک و موضع حضرت زهرا (س) و حسنین(ع) در قبال آن آغاز شده است. در این فصل اغلب از منابع تاریخی و روایی استفاده شده است که البته منابع ضعیفی در این بین دیده می‌شوند. فصل سوم به زندگی سیاسی امام در دوره خلافت عثمان اختصاص یافته است. استناد به منابع متأخر تاریخی و منابع تحقیقی در این فصل نیز مشاهده می‌گردد. در این بخش از کتاب، ضمن متن کامل سخنان امام در بدرقه ابوذر غفاری، نکاتی که به نظر نویسنده قابل توجه بود، آورده شده است.

تطورشناسی اخبار مِطلاق بودن امام حسن(ع)، حسین مرادی نسب، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، چاپ دوم، 1402ش، 417 صفحه.

چاپ اول این کتاب به نام «تطورشناسی اخبار مِطلاق بودن امام حسن مجتبی علیه السلام در منابع اسلامی» در سال 1400 خورشیدی به وسیله همین ناشر انجام شد. این اثر به شبهه‌ای تاریخی ـ حدیثی درباره اخبار ازدواج‌ها و طلاق‌های متعدد امام حسن(ع) پرداخته است که نویسندگان بسیاری بدون که سند و محتوی آنها را نقد کنند در آثار خود آورده‌اند، و برخی نیز به توجیه آنها پـرداخته‌اند تا ساحت امـام معصوم(ع) را از این اتهامات پاک سـازند؛ اما بررسی‌ها نشان از ساختگی بودن این اخبار در قرن دوم هجری قمری دارد؛ زیرا جاعلان با ارائه آمار همسران آن حضرت، نتوانستند نام همسران ایشان را ذکر نمایند، تا با آمارها ارائه شده تطبیق داشته باشند؛ همچنین مخالفان اهل‌بیت(ع) مانند معاویه و خوارج در مناظره‌ها و نامه‌نگارهای‌های خود به این موضوع هیچ وقت اشاره نکرده‌اند، اگر این ازدواج‌ها و طلاق‌ها در عصر امامین علی(ع) و حسین(ع) واقعیت داشت، آنان بر امام حسن(ع) خرده می‌گرفتند. ریشه این جعل به زمان منصور خلیفه عباسی (حک 136-158ق) برمی‌گردد که در جمع خراسانیان به عیب‌جویی از امام علی(ع) و فرزندش امام حسن(ع) پرداخت تا با این اتهامِ جعلی با بنی الحسن به مقابله بپردازد. مؤلف در این اثر افزون بر بررسی سند و محتوای صدور اخبار، به پیشینه موضوع، سیر تاریخی و افزوده‌های آن در منابع فریقین و نقد آنها پرداخته است. 

حقایق پنهان پژوهشی در زندگانی سیاسی امام حسن مجتبی(ع)، احمد زمانی، بوستان کتاب، قم، ویراست سوم، 1402ش، 352 صفحه.

زندگانی امام حسن(ع) همچون امامان دیگر، سراسر درس‌آموز و زندگی‌ساز است. صلح او که پُرشکوه‌ترین نرمش قهرمانانه تاریخ بود، ویژگی دیگری از امامت و رهبری را به نمایش گذاشت. کتاب حاضر، پژوهشی درباره جنبه‌های مختلف حیات آن حضرت، به ویژه زندگانی سیاسی ایشان است، که نویسنده کوشید تا براساس منابع کهن آن را در پانزده فصل: رهبری در اسلام، کودکی امام حسن مجتبی(ع)، ویژگی‌های امام مجتبی(ع) حسن ‌بن ‌علی(ع) پس از رحلت پیامبر (ص)، مسئولیت‌های امام مجتبی(ع) امامت و رهبری، انگیزه‌های صلح، بازگشت به مدینه، مسمومیت، شهادت، اوج استبداد امویان، تهاجم فرهنگی امویان و عباسیان، فرزندان امام حسن(ع)، چهل حدیث برگزیده از امام حسن(ع) و کتاب‌شناسی، به تصویر بکشد.

در محضر امام حسن مجتبی(ع)، علیرضا زکی زاده رنانی، عصر کتاب، تهران، 1402ش، 125 صفحه.

این کتاب از مجموعه کتاب های در محضر ائمه(ع) می باشد؛ و شامل سوالاتی که از محضر امام حسن مجتبی(ع) در مورد مسائل مختلف تاریخی، اعتقادی، فقهی و غیر آن ها پرسیده شده و پاسخ‏های آن امام به این پرسش‏ها است. این سؤالات اغلب در مورد ولایت حضرت علی (ع)، غیبت امام زمان (عج)‏، احکام نماز، فضایل و رذائل اخلاقی، ماهیت مرگ و مسائل تاریخی می‏باشد. در پایان کتاب نیز مدایح و مراثی در خصوص امام حسن مجتبی به مناسبت‏های مختلف آمده است.

سیری در تاریخ حضرت امام حسن مجتبی(ع)، سید محمدمحسن حسینی طهرانی، احمد گلستانه، گنجینه هدایت، قم، 1402ش، 329 صفحه.

این کتاب برگرفته از بیانات و آثار آیت الله سید محمدحسین حسینی طهرانی و فرزندش آیت الله سید محمدمحسن حسینی طهرانی، با رویکردی عرفانی به تاریخ و سیرۀ زندگانی حضرت امام حسن مجتبی علیه‌السلام، مطالب و مباحثی را دربارۀ آن وجود شریف مطرح می‌نماید و بسیاری از انحرافات مسئلۀ ولایت و امامت ائمه علیهم‌السلام در طول تاریخ را ناشی از جهل و عدم ادراک صحیح از مقام و مرتبۀ امامت می‌داند. همچنین ملاک دعوت امام علیه‌السلام به جهاد یا صلح را تبعیت از ارادۀ حضرت حق بر می‌شمرد و سرّ اعتراض به امام حسن مجتبی علیه‌السلام را ماتریالیسم اسلامی و ظاهرگرایی دینی و عدم دسترسی به آن حقیقت، معرفی می‌کند.

اهمّیت تأمّل در تاریخ ادیان و احوال زمامداران و علما و بزرگان ادیان، تأثیر مطالعۀ گفتار و رفتار اهل‌بیت علیهم‌السّلام در فهم معارف دینی، لزوم توجّه به تمام مجموعۀ تاریخ اسلام از زمان بعثت تا غیبت کبری، شرایط دوران امامت حسنین علیهماالسّلام، مباحث کلی در امامت و ولایت امام حسن مجتبی، همۀ ائمّه علیهم‌السّلام نور واحد هستند، حقیقت ولایت ائمه علیهم‌السّلام، بررسی برخی جریانات تاریخ حضرت امام حسن مجتبی علیه‌السّلام، ولادت امام مجتبی تا شهادت پیامبر اکرم علیهماالسّلام، وقایع بعد از شهادت حضرت پیامبر (ص)، اعتراض امام حسن مجتبی به امیرالمؤمنین علیهماالسّلام، وصیّت امیرالمؤمنین به امام حسن مجتبی علیهماالسلام در میان حاضرین، حالات امیرالمؤمنین علیه‌السّلام در روزهای آخر عمر شریف و وصایای ایشان، وقایع بعد از شهادت امیرالمؤمنین تا صلح امام حسن علیهماالسّلام، صلح امام مجتبی علیه‌السّلام و وقایع بعد از آن، دو علت در صلح امام حسن و قیام امام حسین علیهماالسلام، برخی از حالات و خصوصیّات امام حسن علیه‌السّلام، مواعظ امام حسن علیه‌السّلام در ساعات آخر حیاتش به جناده بن کعب انصاری، شهادت امام حسن مجتبی علیه‌السّلام، گزیده‌ای از فرمایشات حضرت امام مجتبی علیه‌السّلام، از مهم ترین مباحث طرح شده در این اثر است.

فرهنگ سخنان نورانی معصومین(ع) فرهنگ سخنان امام حسن مجتبی(ع)، محمد دشتی، عصر ظهور، قم، چاپ سوم، 1402 ش، 324 صفحه.

این اثر یک بار به وسیله مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امیرالمومنین (علیه السلام) در سال 1389 خورشیدی در قم؛ و بار دیگر به توسط انتشارات بهشت جاوید در سال 1391 به چاپ رسیده بود. مؤلف در این مجموعه، به گردآوری متن عربی و ترجمه فارسی 524 حدیث از امام مجتبی علیه السلام که در منابع مختلف نقل شده، پرداخته و روایات را براساس موضوع و به ترتیب حروف الفبا تنظیم نموده است.

همسران و فرزندان امام حسن مجتبی(ع)، حسین مرادی نسب، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، 1402ش، 280 صفحه.

یکی از شبهات درباره زندگانی امام حسن مجتبی شبهه طلاق‌های متعدد ایشان است که با عنوان مِطلاق معروف است. برای نقد این شبهه از همین مؤلف اثر پیشین باعنوان «تطورشناسی اخبار مِطلاق بودن امام حسن مجتبی» (ویراست دوم، چاپ بهار 1402ش) نگاشته شد و مشخص شد این شبهه با اشکالات متعدد تاریخی، حدیث و کلامی مواجه است. یکی از اشکالات مطرح‌شده این بود که در صورت درستی شبهه مطلاق، باید بتوان اسامی تعداد زیادی از این همسران و فرزندان حاصل از این ازدواج‌ها را در منابع تاریخی و غیر آن مشاهده کرد. به همین منظور، برای به دست آوردن نام همسران و فرزندان امام حسن بامراجعه به منابع مختلف شیعه و اهل‌سنت به ترتیب ادوار تاریخی از آغاز تا دوران معاصر، اسامی تمامی افرادی که به عنوان همسر و فرزندِ ایشان ثبت شده، استخراج شد. در نتیجه، مشخص شد در منابع مختلف در مجموع نام هیجده نفر به عنوان همسر امام حسن ثبت شده است که تنها می‌توان چهار نفر از آنان را به عنوان همسر قطعی او قبول کرد، تعداد مجموع فرزندان نیز 22 نفر است که تنها سیزده نفر به عنوان فرزند قطعی قابل‌قبول هستند. در نتیجه، شبهه مِطلاق در مقام اثبات نمی‌تواند همسر و فرزند چندانی برای امام حسن نشان دهد.

پس از چهل سال: نگاهی نو به زمینه های صلح امام حسن(ع) در چهل سالگی حکومت اسلامی پیامبر(ص)، حمید شجاعی صدر، واژه پرداز اندیشه، تهران، چاپ دوم، 1401ش، 128 صفحه.

کتاب حاضر نگاهی نو به زمینه‌های صلح امام حسن مجتبی(ع) در آستانه چهل سالگی حکومت اسلامی با معاویه دارد. این کتاب پنج فصل و یک بخش به عنوان سخن پایانی است. در فصل اول مؤلف مروری بر چهل سالگی حکومت اسلامی پیامبر (ص) دارد. فصل دوم به جریان آماده سازی امام حسن (ع) برای مبارزه با سپاه شام اختصاص دارد. فصل سوم واکنش مردم را در برابر صلح بررسی می‌کند. فصل چهارم به حاکمیت معاویه اشاره دارد، و فصل آخر جریانات بعد از آن را آزمونی برای پیروان امام حسن (ع) معرفی می‌کند. مؤلف در این اثر، ضمن روانشناسی مردم کوفه، شخصیت‌ چهره‌های شاخص را معرفی نموده، و نقش تصمیم سازان صلح و وقوع آن را شفاف می‌کند. بزرگ‌ترین مشکل امام حسن (ع) را از چند وجه بررسی و در نهایت از آن برای تعمیم به حل مسائل روز، نتیجه‌گیری می‌کند.

سیره اجتماعی امام حسن مجتبی(ع)، محمدجواد برهانی، بنیاد پژوهش های اسلامی، مشهد، 1401ش، 234 صفحه.

بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی این اثر را در قالب آموزه های ائمه اطهار(ع) با ویراستاری سیدحمید حیدری‌ثانی وارد بازار نشر کرد. کتاب حاضر با بهره مندی از آموزه های گفتاری و رفتاری امام حسن مجتبی(ع) می کوشد تصویری جامع از ویژگی های جامعه ی مطلوب دینی ارائه کند. این کتاب در پنج فصل و شامل موضوعات: روابط اجتماعی در گفتار و رفتار امام حسن(ع)، گروه های اجتماعی مؤثر در زندگی و روابط اجتماعی، آسیب شناسی روابط اجتماعی، رفتار امام حسن(ع) با دشمنان و رفتار آشتی جویانه، و زمامداران و شهروندان می باشد. در یکی از فصول این کتاب عهدشکنی، بی‌وفایی، ضعف ایمان، مادی‌گرایی، تطمیع از سوی دشمن، لزوم حفظ خون مردم و غیر آن ها ازجمله عوامل صلح امام حسن مجتبی (ع) با معاویه ذکر شده است.

در این کتاب آورده شده است که متن صلح‌نامه توسط خود امام حسن مجتبی(ع) نگاشته شد و صلح امام از نوع نرمش قهرمانانه بود، در متن این صلح نامه شروطی برای مصالحه بیان شد. نخستین شرط در این صلح نامه این است که معاویه در میان مردم مطابق کتاب خدا و سنت پیامبر(ص) و سیره جانشینان صالح او حکومت کند، معاویه نمی‌تواند پس از خود جانشینی برای حکومت تعیین کند، مردم باید در هرکجا که باشند در امان باشند، یاران و پیروان امام علی(ع) و زنان و فرزندانشان باید در امان باشند و معاویه باید در این خصوص سوگند یاد کند و پیمان دهد. در بخشی از این اثر به مقایسه صلح امام حسن(ع) و امام حسین(ع) پرداخته شده و آمده است هر دو بزرگوار هم صلح کردند و هم قیام، با این تفاوت که امام حسن مجتبی (ع) ابتدا قیام کرد و در ادامه تن به صلح داد، و امام حسین(ع) صلح برادرش را به مدت نه سال ادامه داد و در ادامه دست به قیام زد و نهضت کربلا را به وجود آورد.